Yvonne Vetjens voor De Museumdocent

In Kasteel Helmond is tot en met 3 november 2019 nog een interessante tentoonstelling te zien over de heksenvervolgingen die eind 16e eeuw in de Peel plaatsvonden. Een klein juweeltje van een expo over een zwarte bladzijde in de Brabantse geschiedenis.

Een korte geschiedenis van de heksenvervolging

De heksenvervolgingen vonden tussen ongeveer de 15e en 18e eeuw plaats in grote delen van Europa. Honderdduizenden mensen werden gevangen genomen en gemarteld; naar schatting ongeveer 50.000 van hen vonden de dood. Het gebied van wat nu Nederland is kwam er relatief goed vanaf, maar helaas zijn ook hier in De Peel mensen om het leven gekomen door de heksenwaan – 25 vrouwen in totaal, allen in de zomer en het najaar van 1595. De oorzaak is ingewikkeld. Het gaat om een  combinatie van armoede, politieke onrust, haat, achterdocht en bijgeloof. Er zijn maar weinig sporen bewaard gebleven van de vervolging in de Peel. Een belangrijke bron is het procesdossier dat rondom de gebeurtenissen werd samengesteld en eeuwenlang in Brussel is bewaard om nu tijdelijk in Helmond te worden tentoongesteld.

Spil van de expositie

Dit dossier is de spil van de expositie die nu in Kasteel Helmond (onderdeel van Gemeentemuseum Helmond) te zien is. De expositie is klein; een centrale ruimte en twee kleinere ruimtes. Allereerst valt de creativiteit op die is gebruikt om de expositie samen te stellen; historisch verantwoorde installaties en muurschilderingen. Het verbloemt misschien een beetje dat de enige werkelijk historische stukken de dossierstukken zelf zijn. Dat mag de pret niet drukken. Die stukken zelf zijn al interessant genoeg. Gelukkig is er een ‘vertaling’ bijgelegd, want een zestiende-eeuwse tekst zal voor de gemiddelde bezoeker niet makkelijk te lezen zijn. Duidelijk wordt wat er allemaal kwam kijken bij een heksenproces, wie de partijen waren en hoe er met verdachten werd omgegaan. Dit alles wordt verder uitgelegd in de centrale zaal middels de installaties. Je krijgt zo een beeld van wat er in De Peel gebeurde in het najaar van 1595.

Jacob Cornelisz. Van-Oostsanen.-De Heks van Endor.-1526

Heksen en gespook

Via een ruimte waarin een folterwerktuig en een waterrad (verwijzend naar de berucht waterproeven die werden uitgevoerd om te testen of iemand werkelijk een heks was), komen we in een kleine ruimte die meer vertelt over het Europese volksgeloof in heksen. Door middel van woord en beeld wordt in de toch wat beperkte ruimte een verrassend compleet beeld van waar ons populaire beeld van heksen vandaan komt. De schoorsteen waar heksen door wegvliegen, de sabbat en toverplanten komen aan bod. Van de harde werkelijkheid van de heksenwaan is men hier in een duivels sprookje terecht gekomen, waar verrassend veel mensen in geloofden (en geloven!). De tentoonstelling is niet groot; in een klein uurtje heb je alles uitgebreid kunnen bekijken. Daaruit blijkt ook dat men het gebruik van beeltenissen en installaties in deze beperkte ruimte goed heeft gebruikt; een beeld zegt immers meer dan duizend woorden. Als dit een onderwerp is dat je interesseert is het de moeite waard om langs te komen, zeker in combinatie met een bezoek aan de rest van Kasteel Helmond!

PS Wie meer wil weten over de heksenvervolging: Johan Otten schreef er een diepgravend boek over: Duivelskwartier (ISBN 9789460042447). Dit boek is ook in Kasteel Helmond te koop.

Lees meer